کاتالیزور کجای اگزوز است

شاید برای شما هم این پرسش پیش آمده باشد که کاتالیزور ماشین کجاست و چرا اینقدر در مورد آن صحبت می‌شود. بسیاری از رانندگان تنها زمانی با این قطعه آشنا می‌شوند که خودروی آن‌ها دچار افت شتاب شده یا در آزمون‌های آلایندگی رد می‌شود. اما این قطعه کوچک و اغلب فراموش شده، وظیفه‌ای بسیار بزرگ بر عهده دارد. پیدا کردن محل آن در سیستم اگزوز همیشه هم ساده نیست، زیرا بسته به طراحی خودرو، جای آن میتواند تغییر کند. در این نوشته، نه تنها به این سوال که کاتالیزور کجای اگزوز است پاسخ می‌دهیم، بلکه به شما خواهیم گفت که کاتالیزور خودرو چیست و چرا محل نصب آن تا این حد در عملکرد صحیحش تاثیرگذار است.

کاتالیزور چیست و چه کاری انجام می‌دهد؟

برای درک بهتر این موضوع که کاتالیزور کجای اگزوز است، ابتدا باید با خود این قطعه و وظیفه‌اش آشنا شویم. موتور خودرو برای تولید نیرو، سوخت و هوا را ترکیب کرده و می‌سوزاند. اما این فرآیند سوختن همیشه کامل نیست و گازهای سمی و مضری تولید می‌کند. گازهایی مانند مونوکسید کربن (یک گاز بی‌بو و کشنده)، اکسیدهای نیتروژن (عامل اصلی مه و دود در شهرها) و هیدروکربن‌های نسوخته (ذرات آلاینده) از خروجی موتور خارج می‌شوند. وظیفه اصلی کاتالیزور، تبدیل این گازهای خطرناک به موادی بسیار کم‌خطرتر است.

این قطعه که شبیه یک قوطی فلزی در مسیر اگزوز قرار دارد، دارای یک هسته سرامیکی با ساختاری شبیه به لانه زنبور است. این ساختار لانه زنبوری با فلزات گران‌بهایی مانند پلاتین، پالادیوم و رادیوم پوشانده شده است. وقتی گازهای داغ و سمی از این شبکه‌ها عبور می‌کنند، با این فلزات واکنش شیمیایی می‌دهند. این واکنش‌ها باعث می‌شوند تا حدود ۹۰ درصد از آلاینده‌ها به دی‌اکسید کربن، گاز نیتروژن و بخار آب تبدیل شوند که آسیب بسیار کمتری به محیط زیست و سلامت انسان وارد می‌کنند. به همین دلیل است که وجود و سلامت کاتالیزور برای هر خودرویی الزامی است.

بیشتر بدانید: قفل فرمان چگونه کار میکند

تفاوت بین محل کاتالیزور در خودروهای مختلف

پاسخ به این سوال که کاتالیزور اگزوز در کجا قرار دارد، برای همه خودروها یکسان نیست. محل نصب این قطعه به طراحی موتور، سیستم اگزوز و استانداردهای آلایندگی که خودرو باید رعایت کند، بستگی دارد. با این حال، می‌توان خودروها را به دو دسته اصلی تقسیم کرد:

• خودروهای دارای یک کاتالیزور: این حالت در بیشتر خودروهای امروزی و رایج در کشور ما دیده می‌شود. در این مدل‌ها، کاتالیزور بلافاصله بعد از منیفولد دود (بخشی که گازهای داغ را از موتور جمع‌آوری می‌کند) و در ابتدای لوله اگزوز نصب شده است. این نزدیک‌ترین و گرم‌ترین نقطه ممکن به موتور است.
• خودروهای دارای دو کاتالیزور: برخی خودروهای جدیدتر یا مدل‌هایی با موتورهای حجیم‌تر، برای کنترل بهتر آلایندگی از دو کاتالیزور استفاده می‌کنند. در این سیستم‌ها، یک کاتالیزور (معروف به کاتالیزور اولیه یا پیش‌کاتالیزور) دقیقا نزدیک منیفولد قرار دارد و دومی (کاتالیزور ثانویه) در ادامه مسیر لوله اگزوز، معمولا در زیر بدنه خودرو، نصب می‌شود.

در جدول زیر می‌توانید این تفاوت را بهتر مشاهده کنید.

چرا کاتالیزور به منیفولد اگزوز نزدیک است؟

شاید این سوال برایتان پیش بیاید که چرا مهندسان اصرار دارند این قطعه را در نقطه‌ای داغ و با دسترسی سخت نصب کنند. دلیل این موضوع کاملا فنی و مهم است. کاتالیزور برای اینکه بتواند واکنش‌های شیمیایی لازم برای تبدیل گازهای سمی را انجام دهد، باید به دمای بسیار بالایی (بین ۴۰۰ تا ۸۰۰ درجه سانتی‌گراد) برسد. اگر این قطعه سرد باشد، عملا هیچ واکنشی در آن صورت نمیگیرد و گازهای سمی بدون تغییر از اگزوز خارج می‌شوند.

نزدیک‌ترین نقطه به موتور که گازهای خروجی بالاترین دما را دارند، دقیقا همان بخش خروجی منیفولد دود است. با نصب کاتالیزور در این محل، تضمین می‌شود که قطعه پس از روشن شدن خودرو به سرعت گرم شده و به دمای مناسب برای شروع فعالیت خود می‌رسد. این امر به خصوص در دقایق اولیه روشن شدن خودرو که موتور سرد است و آلایندگی بیشتری تولید می‌کند، اهمیت دارد. پس حالا میدانیم که کاتالیزور کجای اگزوز است و چرا این مکان برایش انتخاب شده است؛ همه چیز به حرارت مربوط می‌شود.

برای خرید gps ماشین با بالاترین کیفیت و بهترین قیمت کلیک کنید.

محل قرارگیری کاتالیزور ماشین

محل قرارگیری کاتالیزور ماشین یک انتخاب تصادفی نیست، بلکه نتیجه محاسبات دقیق مهندسی برای دستیابی به بالاترین بازدهی در تصفیه آلاینده‌ها است. در اکثر خودروهایی که امروزه تردد می‌کنند، به خصوص مدل‌های دارای یک کاتالیزور، این قطعه در نقطه‌ای مهم یعنی بلافاصله بعد از منیفولد دود و در ابتدای مسیر لوله اگزوز نصب می‌شود. این نزدیکی به موتور دلیل مشخصی دارد؛ کاتالیزور برای فعال شدن و شروع واکنش‌های شیمیایی خود به دمای بسیار بالایی نیاز دارد. این نقطه از سیستم اگزوز، داغ‌ترین بخش است و تضمین می‌کند که کاتالیزور به سرعت به دمای مناسب خود میرسد و کارایی‌اش به حداکثر می‌رسد.

البته در برخی خودروهای جدیدتر یا با موتورهای حجیم، ممکن است دو کاتالیزور وجود داشته باشد. در این حالت، یکی از آن‌ها (اولیه) در همین موقعیت نزدیک به موتور قرار می‌گیرد و دومی (ثانویه) در بخش میانی یا انتهایی لوله اگزوز، معمولا زیر بدنه خودرو، تعبیه می‌شود تا فرآیند تصفیه را تکمیل کند. بنابراین، پیدا کردن کاتالیزور به معنای جستجو در اولین بخش‌های سیستم خروجی دود خودرو است، جایی که حرارت موتور هنوز به طور کامل هدر نرفته است.

بیشتر مطالعه کنید: راهنمای کامل روغن ریزی خودرو

نحوه بررسی سلامت کاتالیزور و محل آن

کاتالیزور یک قطعه مصرفی است و عمر مشخصی دارد. عواملی مانند کیفیت پایین سوخت، مشکلات سیستم جرقه‌زنی موتور، یا ضربه‌های فیزیکی می‌توانند عمر آن را کمتر کنند. خرابی این قطعه با نشانه‌هایی همراه است که هر راننده‌ای باید با آن‌ها آشنا باشد. اگر کاتالیزور شما مسدود شده یا کارایی خود را از دست داده باشد، احتمالا با موارد زیر روبرو خواهید شد:

• افت محسوس شتاب خودرو: این شایع‌ترین نشانه است. وقتی منافذ کاتالیزور گرفته باشد، گازهای خروجی به راحتی خارج نمی‌شوند و به موتور فشار می‌آورند که نتیجه آن کاهش قدرت و شتاب است.
• افزایش مصرف سوخت: موتوری که برای خارج کردن دود تقلا می‌کند، مجبور است سوخت بیشتری مصرف کند.
• بوی بد از اگزوز: گاهی بویی شبیه به تخم‌مرغ گندیده از اگزوز به مشام می‌رسد که به دلیل ترکیبات گوگردی است که در کاتالیزور سالم باید تصفیه شوند.
• روشن شدن چراغ چک موتور: سنسورهای اکسیژن قبل و بعد از کاتالیزور، عملکرد آن را می‌سنجند. اگر کاتالیزور خراب باشد، این سنسورها هشداری را به کامپیوتر خودرو ارسال کرده و چراغ چک روشن می‌شود.
• سخت روشن شدن یا بد کار کردن موتور: در موارد شدید گرفتگی، ممکن است خودرو به سختی روشن شود یا در حالت درجا لرزش داشته باشد.

جمع بندی

در این مقاله به طور کامل به این پرسش پاسخ دادیم که کاتالیزور کجای اگزوز است. آموختیم که این قطعه در بیشتر خودروها درست بعد از منیفولد دود و در ابتدای سیستم اگزوز قرار دارد و دلیل این جایگذاری، نیاز آن به حرارت بالا برای انجام واکنش‌های شیمیایی است. همچنین با وظیفه اصلی آن یعنی تبدیل گازهای سمی به مواد کم‌خطرتر، تفاوت محل آن در خودروهای تک و دو کاتالیزوره، و علائم خرابی آن آشنا شدیم. سلامت این قطعه نه تنها برای حفظ محیط زیست مهم است، بلکه تاثیر مستقیمی بر عملکرد، مصرف سوخت و شتاب خودروی شما دارد.

طلوع آرین هوشمند، به عنوان معتبرترین ارائه دهنده سخت افزارهای ردیابی با برند تلتونیکا در ایران، همواره به دنبال افزایش دانش فنی و آگاهی کاربران خود است. امیدواریم این مقاله برای شما مفید بوده باشد.

طلوع آرین هوشمند صمیمانه از همراهی شما تا پایان این مقاله سپاسگزاری می‌کند.

سوالات متداول

1. چرا بعضی خودروها دو عدد کاتالیزور دارند؟

برای دستیابی به استانداردهای آلایندگی سخت‌گیرانه‌تر و افزایش کارایی، از دو کاتالیزور استفاده می‌شود. کاتالیزور اول که نزدیک موتور است سریع گرم می‌شود و کار را شروع می‌کند، در حالی که کاتالیزور دوم فرآیند تصفیه را تکمیل کرده و آلایندگی را به حداقل می‌رساند.

2. آیا می‌توان کاتالیزور را حذف کرد؟

اگرچه از نظر فیزیکی این کار ممکن است و حتی ممکن است مقدار کمی شتاب را افزایش دهد، اما کاری غیرقانونی و به شدت آسیب‌زا برای محیط زیست است. حذف آن باعث افزایش ۹۰ درصدی آلایندگی شده و می‌تواند عملکرد سنسورهای خودرو را نیز مختل کند.

3. تفاوت بین کاتالیزور جلو و عقب در خودرو چیست؟

کاتالیزور جلو (اولیه) برای گرم شدن سریع و شروع فوری فرآیند تصفیه طراحی شده است. کاتالیزور عقب (ثانویه) کار تصفیه نهایی را انجام می‌دهد. همچنین سنسور اکسیژنی که بعد از کاتالیزور عقب قرار دارد، سلامت کاتالیزور جلو را تایید می‌کند.

4. طول عمر مفید کاتالیزور چقدر است؟

عمر مفید این قطعه ثابت نیست و به عواملی مثل کیفیت سوخت، سلامت موتور و شرایط رانندگی بستگی دارد. اما به طور معمول، یک کاتالیزور با کیفیت بین ۸۰,۰۰۰ تا ۱۵۰,۰۰۰ کیلومتر عمر می‌کند و پس از آن کارایی خود را به تدریج از دست می‌دهد.