ضد یخ چیست
مایع رنگی که در مخزن کنار رادیاتور خودرو وجود دارد، برای بسیاری از رانندگان یک ماده آشنا است. اما این مایع دقیقا چیست و چه وظیفه‌ای دارد؟ اغلب تصور می‌شود که کاربرد ضد یخ تنها به جلوگیری از یخ‌زدگی آب در فصول سرد محدود می‌شود. این تصور، اگرچه درست است، اما تنها نیمی از واقعیت را بیان میکند. این مایع که به آن ضدیخ/ضدجوش یا مایع خنک‌کننده نیز گفته می‌شود، یک محلول شیمیایی مهندسی شده است که وظایف بسیار گسترده‌تری برای حفظ سلامت موتور بر عهده دارد.
با ردیاب هر لحظه موقعیت وسیله‌ات رو رصد کن.
ضد یخ چیست و نحوه عملکرد ضد یخ چگونه است؟
ضد یخ یک مایع مبتنی بر گلیکول (معمولا اتیلن گلیکول یا پروپیلن گلیکول) است که به آب مقطر اضافه می‌شود تا خواص فیزیکی آن را به شکل قابل توجهی تغییر دهد. آب به تنهایی در دمای صفر درجه سانتی‌گراد یخ می‌زند و در دمای صد درجه به جوش می‌آید. این محدوده دمایی برای موتورهای احتراق داخلی که حرارت بسیار زیادی تولید می‌کنند، به هیچ وجه کافی نیست. یخ زدن آب در سیستم خنک کننده باعث افزایش حجم و ترکیدن قطعاتی مانند رادیاتور و بلوک سیلندر می‌شود. از طرفی، جوش آمدن آب نیز به معنای از دست رفتن قابلیت خنک کاری و آسیب دیدن واشر سرسیلندر و سایر اجزا است.
نحوه عملکرد ضد یخ بر یک اصل ساده شیمیایی استوار است. مولکول‌های گلیکول با قرار گرفتن بین مولکول‌های آب، مانع از تشکیل کریستال‌های یخ در دمای پایین می‌شوند و نقطه انجماد را تا منفی ۳۰ یا حتی منفی ۴۰ درجه سانتی‌گراد کاهش می‌دهند. همزمان، این مولکول‌ها پیوند بین مولکول‌های آب را قوی‌تر کرده و انرژی بیشتری برای تبخیر لازم می‌کنند که این امر نقطه جوش را تا حدود ۱۲۵ درجه سانتی‌گراد (در یک سیستم تحت فشار) بالا می‌برد. اینگونه است که این مایع، موتور را هم در زمستان و هم در تابستان ایمن نگه میدارد.
انواع ضد یخ و تفاوت‌ها
شاید اولین چیزی که در مورد انواع ضد یخ به چشم می‌آید، رنگ‌های مختلف آن‌ها مانند سبز، قرمز، نارنجی یا آبی باشد. این رنگ‌ها صرفا برای زیبایی نیستند، بلکه نشان‌دهنده فناوری و ترکیبات شیمیایی به کار رفته در آن‌ها هستند. انتخاب ضد یخ اشتباه میتواند به قطعات سیستم خنک‌کننده آسیب برساند.
همین امروز با مدیریت ناوگان یک گام به سمت کنترل هوشمند ناوگان بردارید.
تفاوت میان ضد یخ و مایع خنک کننده (Coolant)
پیش از بررسی انواع، بهتر است یک تفاوت مهم را روشن کنیم. در بازار دو اصطلاح وجود دارد: ضد یخ (Antifreeze) و مایع خنک کننده (Coolant). ضد یخ به مایع غلیظ و خالصی گفته می‌شود که شما خریداری کرده و باید آن را با آب مقطر ترکیب کنید. اما کولنت، محلول از پیش ترکیب‌شده و آماده مصرف است که معمولا در حجم‌های بزرگ‌تر فروخته می‌شود. در عمل، هر دو به یک هدف میرسند، اما دانستن این تفاوت هنگام خرید مهم است.
دسته بندی ضد یخ بر اساس رنگ و فناوری ساخت
تفاوت اصلی در انواع ضد یخ به مواد افزودنی ضدخوردگی آن‌ها برمی‌گردد. خودروسازان بر اساس جنس فلزات به کار رفته در موتور و رادیاتور (مانند آلومینیوم، چدن، مس) نوع خاصی از ضد یخ را توصیه می‌کنند.
چرا انتخاب نوع مناسب ضد یخ اهمیت دارد؟
استفاده از ضد یخ نامناسب برای خودرو میتواند منجر به خوردگی شیمیایی در قطعاتی مانند رادیاتور، واترپمپ و حتی واشرها شود. برای مثال، ضد یخ‌های قدیمی مبتنی بر سیلیکات (IAT) ممکن است برای رادیاتورهای آلومینیومی مدرن مناسب نباشند. همیشه بهترین راه، مراجعه به دفترچه راهنمای خودرو و استفاده از ضد یخی است که توسط شرکت سازنده توصیه شده است. ترکیب کردن انواع مختلف ضد یخ نیز به هیچ عنوان توصیه نمی‌شود، زیرا مواد افزودنی آن‌ها ممکن است با یکدیگر واکنش داده و خاصیت خود را از دست بدهند یا حتی باعث ایجاد رسوب در سیستم شوند.
بیشتر بدانید: هزینه نصب جی پی اس روی خودرو
نحوه استفاده از ضد یخ
استفاده صحیح از ضد یخ به اندازه انتخاب نوع مناسب آن اهمیت دارد. این کار شامل چند مرحله ساده اما مهم است که تضمین میکند سیستم خنک‌کننده خودرو شما در بهترین شرایط کار کند و از آسیب‌های احتمالی جلوگیری شود. حالا که می‌دانیم ضد یخ چیست و انواع آن کدامند، باید روش صحیح استفاده از آن را نیز بدانیم.
مراحل تعویض ضد یخ در خودرو
- ایمنی اول از همه: قبل از شروع، مطمئن شوید که موتور خودرو کاملا سرد است. باز کردن درب رادیاتور در حالت داغ بودن موتور بسیار خطرناک است و میتواند باعث پاشیدن آب جوش و سوختگی شدید شود.
- تخلیه مایع قدیمی: یک ظرف مناسب زیر شیر تخلیه رادیاتور (که معمولا در پایین‌ترین قسمت آن قرار دارد) بگذارید و شیر را باز کنید تا تمام مایع قدیمی خارج شود.
- شستشوی سیستم (اختیاری اما پیشنهادی): پس از تخلیه کامل، شیر را باز بگذارید و با یک شلنگ، آب تمیز را از بالای رادیاتور وارد کنید تا تمام رسوبات و مایع قبلی از سیستم خارج شود. این کار به افزایش عمر ضد یخ جدید کمک میکند.
- بستن شیر تخلیه: پس از شستشو، شیر تخلیه را محکم ببندید.
- اضافه کردن ترکیب جدید: مخلوط ضد یخ و آب مقطر را به نسبت مناسب (که در ادامه توضیح داده می‌شود) داخل رادیاتور بریزید تا پر شود.
- هواگیری: موتور را روشن کنید و اجازه دهید چند دقیقه کار کند. سطح مایع پایین می‌رود. دوباره مقداری از محلول را اضافه کنید تا سطح آن به حد استاندارد برسد.
نسبت ترکیب ایده آل ضد یخ با آب
بسیاری تصور می‌کنند که استفاده از ضد یخ خالص بهترین نتیجه را میدهد، اما این باور کاملا اشتباه است. بهترین عملکرد ضد یخ زمانی حاصل می‌شود که با آب مقطر ترکیب شود. آب ظرفیت حرارتی بالایی دارد و وظیفه اصلی انتقال گرما را بر عهده دارد، در حالی که ضد یخ خواص شیمیایی آن را بهبود می‌بخشد.
- ایده‌آل‌ترین نسبت ترکیب، ۵۰ درصد ضد یخ و ۵۰ درصد آب مقطر است.
این ترکیب نقطه انجماد را به حدود منفی ۳۷ درجه و نقطه جوش را به بالای ۱۲۰ درجه سانتی‌گراد می‌رساند که برای اکثر شرایط آب و هوایی ایران کاملا مناسب است. استفاده کمتر یا بیشتر از حد ضد یخ، این بازه دمایی را محدود کرده و کارایی سیستم را کاهش میدهد.
مزایا و محدودیت‌های ضد یخ
حالا که به طور کامل متوجه شدیم ضد یخ چیست و چگونه باید از آن استفاده کرد، بهتر است نگاهی دقیق‌تر به مزایا و برخی باورهای اشتباه در مورد محدودیت‌های آن بیندازیم. کاربرد ضد یخ بسیار فراتر از آن چیزی است که از نامش پیداست.
- خاصیت ضد جوش و افزایش نقطه جوش آب: با بالا بردن نقطه جوش آب، از جوش آوردن موتور در شرایط سخت مانند ترافیک سنگین و هوای گرم جلوگیری میکند. این کار تضمین میکند که مایع خنک‌کننده همواره به صورت مایع باقی بماند و به جذب حرارت ادامه دهد.
- خاصیت ضد زنگ و جلوگیری از خوردگی: حاوی مواد افزودنی است که یک لایه محافظ روی تمام قطعات فلزی سیستم خنک‌کننده ایجاد میکند. این لایه از زنگ‌زدگی، اکسیداسیون و مسدود شدن کانال‌های باریک رادیاتور جلوگیری کرده و عمر قطعات را افزایش میدهد.
- روانکاری قطعات متحرک سیستم: قطعاتی مانند واترپمپ و واشرهای آن را روانکاری میکند. این عمل از خشک شدن، ترک خوردن و فرسودگی این اجزا جلوگیری کرده و باعث افزایش طول عمر و عملکرد صحیح پمپ آب می‌شود.
محدودیت‌ها و نکات کاربردی
با وجود تمام مزایا، برخی باورهای نادرست و موارد مهم در مورد استفاده از ضد یخ وجود دارد که باید به آن‌ها توجه کرد. دانستن این موارد به شما کمک میکند تا از سیستم خنک کننده خودروی خود بهتر مراقبت کنید.
- آیا ضد یخ میتواند باعث نشتی شود؟
خیر. ضد یخ عامل نشتی نیست، بلکه آن را آشکار میکند. در خودروهایی که مدت‌ها با آب کار کرده‌اند، زنگ‌زدگی و رسوبات سوراخ‌های ریز را مسدود کرده‌اند. ضد یخ با خاصیت پاک‌کنندگی خود، این رسوبات را از بین برده و نشتی‌های پنهان قبلی را نمایان می‌سازد.
- خطر گرفتگی در سیستم های قدیمی
این مایع با جدا کردن رسوبات از دیواره‌های سیستم، خطر گرفتگی را به همراه دارد. ذرات زنگ‌زدگی معلق در مایع می‌توانند مسیرهای باریک رادیاتور را مسدود کنند. به همین دلیل، شستشوی کامل سیستم خنک‌کننده قبل از ریختن ضد یخ جدید در این خودروها بسیار مهم است.
بهترین زمان برای تعویض ضد یخ
ضد یخ نیز مانند روغن موتور، عمر مفیدی دارد. مواد افزودنی ضدخوردگی آن به مرور زمان خاصیت خود را از دست می‌دهند. بهترین ضد یخ برای ماشین شما، ضد یخی است که به موقع تعویض شود.
- در خودروهای نو: معمولا اولین تعویض پس از طی مسافت‌های طولانی (مثلا ۱۰۰ هزار کیلومتر) توصیه می‌شود.
- پس از اولین تعویض: بهتر است ضد یخ هر دو سال یک بار یا هر ۵۰ هزار کیلومتر تعویض شود.
اگر رنگ ضد یخ شما از حالت شفاف و روشن به رنگ قهوه‌ای یا کدر تغییر کرد، این یک نشانه واضح برای زمان تعویض آن است. این یعنی ضد یخ وظیفه خود را انجام داده و مقدار زیادی رسوب را در خود حل کرده است.
جمع بندی
در پاسخ به سوال اصلی که ضد یخ چیست، می‌توان گفت این مایع یک محافظ چندمنظوره برای موتور خودرو است. وظیفه آن فراتر از جلوگیری از یخ‌زدگی در زمستان است و شامل جلوگیری از جوش آوردن در تابستان، محافظت از تمام قطعات فلزی در برابر زنگ‌زدگی و خوردگی، و روانکاری اجزای متحرک سیستم خنک‌کننده می‌شود. انتخاب نوع درست ضد یخ بر اساس توصیه خودروساز و تعویض منظم آن، یکی از ساده‌ترین و کم‌هزینه‌ترین راه‌ها برای تضمین سلامت بلندمدت موتور و جلوگیری از تعمیرات پرهزینه است.
سوالات متداول
- بهترین ضد یخ برای ماشین من کدام است؟
بهترین ضد یخ، نوعی است که در دفترچه راهنمای خودروی شما توصیه شده است. رنگ و فناوری ساخت (IAT, OAT, HOAT) باید با متریال به کار رفته در موتور و رادیاتور شما سازگار باشد.
- آیا می‌توان ضد یخ‌های با رنگ‌های مختلف را با هم مخلوط کرد؟
خیر. هرگز این کار را نکنید. مخلوط کردن ضد یخ‌های مختلف میتواند باعث واکنش شیمیایی بین افزودنی‌های آن‌ها شده و خاصیت محافظتی آن‌ها را از بین ببرد یا حتی باعث ایجاد لجن و رسوب در سیستم شود.
- اگر فقط از آب در رادیاتور استفاده کنم چه اتفاقی می‌افتد؟
استفاده از آب به تنهایی، موتور را در معرض خطر یخ‌زدگی در زمستان و جوش آوردن در تابستان قرار میدهد. علاوه بر این، به دلیل نبود مواد ضدخوردگی، تمام قطعات فلزی سیستم به سرعت دچار زنگ‌زدگی و فرسودگی می‌شوند.